Nếu trước đây xuất khẩu tiểu ngạch sang Trung Quốc khá dễ dàng thì bây giờ thị trường này đã có nhiều tiêu chuẩn nhập khẩu. 

Tiểu ngạch không còn dễ

Sau khi Trung Quốc mở cửa biên giới vào ngày 8/1, rất nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã sản xuất, và kinh doanh nông, thủy hải sản đã hân hoan mừng tin tức này. Tuy nhiên, niềm vui chỉ kéo dài trong thời gian ngắn vì các doanh nghiệp, hợp tác xã đã phải đối mặt với những khó khăn mới khi đối tác yêu cầu những tiêu chuẩn ngày càng khắt khe hơn nếu muốn xuất khẩu vào thị trường này.

Trước đây, Trung Quốc áp dụng chế độ “Zero Covid” và đưa ra hàng loạt những yêu cầu vô cùng khắt khe cho các sản phẩm nhập khẩu. Việc thị trường này dần nới lỏng tiêu chuẩn nhập khẩu có ý nghĩa khá tích cực, nhưng sự thay đổi này đã không kéo dài lâu khi các doanh nghiệp phải đối mặt với những yêu cầu khắt khe hơn từ đối tác Trung Quốc.

Bà Nguyễn Thị Trà, Phó Giám đốc HTX Nông sản sạch Bình Nguyên (Lục Ngạn, Bắc Giang), một doanh nghiệp chuyên sản xuất và kinh doanh quả vải chia sẻ, cho biết thị trường Trung Quốc rất yêu thích các loại vải quả to, đều, đỏ và đẹp. Trước đây, chỉ cần đóng vải vào hộp và dán mã số của hợp tác xã lên thùng là thương lái sẽ đến mua. Tuy nhiên, năm nay, Trung Quốc yêu cầu tất cả các loại vải đóng vào thùng xốp và in dập nổi mã số của vùng trồng lên vỏ thùng.

“Mặc dù vấn đề này nghe có vẻ đơn giản, tuy nhiên, chi phí để đầu tư vào hộp xốp cho mỗi cơ sở lên đến hàng tỷ đồng. Vì thế, chỉ các doanh nghiệp lớn mới đủ khả năng đầu tư được, trong khi đó, các hợp tác xã nhỏ lẻ như chúng tôi không có đủ tiềm lực để đầu tư,” bà Trà cho biết.

Thị trường vải thiều từng được thương lái thu mua và xuất khẩu qua đường tiểu ngạch khá dễ dàng. Điều này đã khiến thương lái sẵn sàng trả giá cao để mua gom vải của bà con. Tuy nhiên, hiện nay, việc xuất khẩu vải thiều gặp nhiều khó khăn hơn do không còn được thực hiện qua đường mòn lối mở, và do đó, việc tiêu thụ vải thiều cũng gặp nhiều khó khăn.

Thêm vào đó, trước đây, sản phẩm vải sấy rất được thị trường Trung Quốc ưa chuộng. Điều này khiến nhiều hộ gia đình và hợp tác xã tại Lục Ngạn đã đầu tư vào máy sấy để sấy những quả rụng hoặc vải tươi không tiêu thụ hết. Tuy nhiên, trong vài vụ gần đây, việc tiêu thụ vải sấy gặp khó khăn do thị hiếu của khách hàng thay đổi.

Ông Nguyễn Hữu Trí – Giám đốc Công ty TNHH MTV sản xuất thương mại Trí Việt kể: Sau khi mở cửa trở lại vào ngày 8/1/2023 thì các yêu cầu về an toàn thực phẩm của Trung Quốc đối với các nông sản nhập khẩu ngày càng khắt khe hơn và luôn được cập nhật, bổ sung. Trong đó, có hai vấn đề lớn mà các doanh nghiệp cần quan tâm là việc cấp mã số vùng trồng và mã số cơ sở đóng gói.

Theo Bộ Công Thương, hoạt động thương mại biên giới trong những năm gần đây đã có bước phát triển tốt, đóng góp đáng kể trong thương mại song phương của Việt Nam với các nước có chung biên giới. Tuy nhiên, những năm gần đây Trung Quốc đã tăng cường kiểm soát hoạt động nhập khẩu tại khu vực biên giới; siết chặt công tác kiểm dịch, kiểm nghiệm và quản lý chất lượng sản phẩm nông sản thực phẩm nhập khẩu. Do đó phương thức xuất khẩu tiểu ngạch ngày càng bấp bênh, không bền vững. 

Bà Nguyễn Thị Ánh, Giám đốc Công ty CP Sông Tiền – SOTICO (tỉnh Tiền Giang)- chia sẻ, những năm trước việc xuất khẩu một vài container thủy sản mỗi tháng theo đường tiểu ngạch qua Trung Quốc khá dễ dàng nhưng kể từ sau dịch, nhất là gần đây việc xuất theo hình thức này rất bấp bênh. Đó là chưa kể gần đây Trung Quốc siết nhập khẩu tiểu ngạch nên việc đưa hàng đi khó hơn và phải thông qua một đối tác trung gian nên đối diện với một số rủi ro trong thanh toán, khó thu tiền từ bên thứ ba.

“Gần đây chúng tôi có xuất khẩu 5 container thủy sản qua một đối tác trung gian. Tuy vậy đối tác này lại “giở mặt” không thanh toán đúng tiến độ như trước đây mà đòi trả chậm, khiến chúng tôi đang bị chôn vốn gần 100 tỷ đồng. Nhận thấy nguy cơ khó đòi được tiền nên chúng tôi đang phải giải quyết bằng việc khởi kiện đối tác trung gian này”– bà Ánh cho biết. Cũng theo bà Ánh thì việc kiện tụng dù đang thực hiện và chưa biết kết quả ra sao nhưng chắc chắn một điều là doanh nghiệp sẽ bị chôn vốn và bị ảnh hưởng hoạt động.

Trong khi đó, theo ông Cù Văn Thành – Giám đốc công ty TNHH Chế biến dừa Lương Quới (thương hiệu VIETCOCO), nhà máy của Lương Quới tiếp khách Trung Quốc rất nhiều nhưng họ chỉ muốn mua hàng bán thành phẩm. Đáng nói hơn, vướng mắc lớn nhất ở thị trường Trung Quốc là bán chính ngạch rất khó khăn nhưng khi bán tiểu ngạch lại rất nhiêu khê bởi họ không muốn mua sản phẩm hoàn chỉnh mà chỉ muốn mua bán thành phẩm.